De gemeente Het Hogeland gaat samen met de gemeenten Oldambt, Veendam en Westerkwartier onderzoek doen naar de rol van de gemeenten in de onteigening van Joods onroerend goed tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Daarvoor is een ambtelijke werkgroep gevormd.
Joodse synagoge in Winsum - Fotograaf Judith Kruijer
Aanleiding voor het onderzoek zijn de publicaties van de zogeheten Duitse ‘Verkaufsbücher’ door het Nationaal Archief en het onderzoek hier naar van het televisieprogramma Pointer van de KRO-NCRV. Uit deze ‘Verkaufsbücher’ blijkt dat er 21 registraties voor de gemeente Het Hogeland zijn met betrekking tot de verkoop of onteigening van Joods onroerend goed in de gemeente.
Het onderzoek richt zich in grote lijnen richten op deze onteigeningen en de restitutie van Joodse eigendommen. Het gaat om woningen, bedrijfspanden en gronden. Ook de problematiek van gemeentelijke (na)heffingen wordt in het onderzoek betrokken.
De gemeente doet dit onderzoek in navolging van de gemeente Groningen die in februari 2021 met een soortgelijk onderzoek is gestart.
In de huidige gemeente Het Hogeland zijn 74 Joodse inwoners in de jaren 1940-1945 omgekomen. Het merendeel van deze inwoners woonde in Winsum, Warffum en Uithuizen, maar er waren ook families uit Leens, Eenrum, Ulrum, Usquert en Bedum.
Om de kwaliteit en objectiviteit van het onderzoek te waarborgen, wordt samengewerkt met onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen. Waar nodig wordt een beroep gedaan op het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. Het onderzoek duurt een klein jaar en start in september.
Verkaufsbücher
Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft de Duitse bezetter duizenden panden onder dwang onteigend en verkocht waarvan de eigenaren veelal Joods waren. De administratie hiervan staat in de zogeheten Verkaufsbücher die het Nationaal Archief (NA) bewaart. De bijgehouden administratie in de Verkaufsbücher bevat de adressen en de namen van de oorspronkelijke eigenaren, de betrokken makelaars en de kopers. De in de Verkaufsbücher geadministreerde 7.107 objecten zijn lang niet alle door de Duitsers geroofde panden. In het NA zijn ook niet alle Verkaufsbücher bewaard, omdat deze tijdens of na de oorlog zijn vernietigd. In een uitzending van De Monitor van 5 oktober 2020 werd ingegaan op de rol van veel gemeenten bij de onteigening van Joods eigendom en hoe zij overlevenden van de Jodenvervolging op immorele wijze behandelden na de oorlog. Het kan blijken dat de voormalige 13 gemeenten waaruit nu Het Hogeland bestaat een kwalijke rol hebben gespeeld, en hiervoor compensatie moreel wenselijk is. De huidige financiële positie van de gemeente Het Hogeland is echter geen valide reden om geen onderzoek uit te laten voeren.
Amsterdam, Den Haag en Rotterdam hebben naar aanleiding hiervan in totaal al 14,6 miljoen euro uitgekeerd aan individuen en Joodse organisaties.
